Idzie rak nieborak
Czasem naprzód, czasem wspak
Jak uszczypnie będzie znak.
Każdy z nas pamięta jakiś wierszyk paluszkowy ze swojego dzieciństwa, jak np. Idzie rak idzie rak, o sroczce, która warzyła kaszkę lub o kominiarzu, który idzie po drabinie. Ileż to było zabawy i radości przy ćwiczeniu pracy paluszków. Duma rozpierała pewnie zarówno nas jak i naszych rodziców, gdy pokazywaliśmy co też te paluszki już potrafią zrobić.
Jednym z celów zabaw paluszkowych jest nawiązanie bliskiego, fizycznego kontaktu z rodzicem oraz prowadzenie swoistego dialogu. Charakterystyczną cechą tych zabaw jest to, że dorośli wypowiadają daną rymowankę ilustrując ją za pomocą paluszków, czy rączek i w ten sposób dziecko odpowiednio ćwiczy mięśnie palców.
Zanim zaczynaliśmy rysować, malować, wylepiać, ugniatać, a następnie pisać, przeszliśmy długą drogę… Oto kilka słów na temat gimnastyki paluszkowej.
Gimnastyka paluszków (Galina Dolya i Judy Holder) to kompleksowy program zawierający rozwojowe gry i zabawy, historyjki, rymowanki i ćwiczenia, służące poprawie zdolności motorycznych i pisania odręcznego. Program ten pomaga rozwinąć siłę i giętkość palców, rąk i ramion. Rozwija koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualną. Sprzyja użyciu i zrozumieniu przez dzieci języka mówionego. Buduje zdolności kognitywne i dostarcza możliwości ćwiczenia samoregulacji. Czas spędzony na zabawach i ćwiczeniach paluszkowych, pomagają dzieciom zbudować solidne podstawy konieczne do nauki szybkiego, płynnego i czytelnego pisania. Uroda tego programu jest podparta solidną teorią pedagogiczną.
Poprzez zabawy paluszkowe dziecko uczy się słuchania treści wierszyków i historyjek, poznaje nowe słownictwo. Dziecko przyswaja sobie umiejętność naśladowania, a tym samym usprawnia dłonie i palce, czyli podnosi swoją sprawność manualną. Natomiast śledząc ruchy rąk dorosłego ćwiczy percepcje wzrokową i koncentrację uwagi. Do pewnego stopnia mowa dzieci rozwija się pod wpływem impulsów pochodzących z ich ruchów palców.
Od zarania dziejów ludzie komunikowali się najpierw gestami, potem pojawiły się funkcje rąk i mowa, by te rozwijały się jednocześnie. Rozwój języka dziecka działa na podobnej zasadzie. Najpierw rozwijają się zdolności motoryczne, a następnie artykulacja mowy. Rozwój zdolności motorycznych ma więc pozytywny wpływ na rozwój mowy, ćwiczenia rąk, ramion i palców. Rozwinięcie zdolności motorycznych i koordynacji wzrokowo-ruchowej wymaga jednak czasu i praktyki. Nie należy zbyt wiele od razu wymagać, by dzieci nie narzekały na ból rąk i zmęczenie.
Przygotowanie dziecka w wieku przedszkolnym do nauki pisania jest jednym z największych wyzwań stojących przed nauczycielem. Czytelny charakter pisma zależy po części od rytmicznych ruchów ręki i palców podczas procesu pisania dlaczego należy łączyć ruch z rytmem i rymem. Jest to bardzo użyteczny sposób, aby zachęcić do koncentracji uwagi i zapamiętywania. Wierszyki przyciągają uwagę dziecka, a rytm i powtarzający się wzór krótkiego wiersza mają nieodpartą moc, zwłaszcza gdy wywołują silne reakcje emocjonalne lub śmiech. Każde dziecko chce się przyłączyć i powtarzać je wielokrotnie.
Przykładowymi treningami motoryki są: chwytanie, ubieranie się, jedzenie, zamocowywanie, wiązanie, cięcie, odrysowywanie, przekręcanie, nawlekanie, sklejanie, odbijanie i machanie, turlanie przedmiotów, rzucanie, odsuwanie, stukanie i przyciąganie, wyjmowanie i wkładanie, rozciąganie, składanie, przelewanie oraz sprawne rysowanie i płynne, mocne, czytelne pisanie.
Najpierw dziecko może wykonywać duże ruchy całą ręką, np.: ugniatać masy plastyczne, mieszać materiały sypkie, przesypywać garściami piasek, groch, kasztany, malować dłońmi. Następnym etapem po ćwiczeniach manipulacyjnych jest układanie. Może ono być zróżnicowane według stopnia trudności i przyjmować formę układania dowolnego, układania w ustalonym rytmie (np.: klocek zielony – czerwony – zielony, koło – kwadrat), układanie wg wzorów. Trudniejszą formą działalności jest konstruowanie. Podczas konstruowania dziecko wykonuje obustronne ćwiczenia, przy czym zaangażowane są nie tylko palce i dłonie, ale również ramiona, barki, a nawet inne części ciała.
Znacznie trudniejsze zabawy palcami to te, podczas których dziecko stara się naśladować ruchy osoby dorosłej. Poczatkowo powinny to być ruchy proste, nieskomplikowane, np. uderzanie czubkami palców o blat stołu w różnym tempie. Możemy naśladować np. padający deszcz, uderzanie palcem wskazującym jednej ręki w przestrzeni między palcami drugiej ręki, ułożonej na stole z jak najbardziej rozsuniętymi palcami, odsuwanie kolejnych palców dłoni od siebie, a łączenie pozostałych, przeplatanie swoich palców. Najtrudniejsze jest wykonywanie ruchów niesymetrycznych, np. przesuwanie jednej dłoni po krawędzi stołu z równoczesnym stukaniem palcami drugiej dłoni.
25 zalet Gimnastyki Paluszkowej
– Poprawia komunikację, język i umiejętność czytania i pisania
– Buduje bezpieczny fundament dla szybkiego, płynnego pisania
– Wzbogaca język i poszerza słownictwo
– Wspiera rozwój samoregulacji, skoncentrowanej uwagi i zapamiętywania
– Rozwija umiejętności społeczne i komunikacyjne
– Poprawia koordynację wzrokowo- ruchową
– Pomaga dzieciom nabyć i rozwijać sprawność manualną
– Usprawnia chwytanie i umiejętność kontrolowania przyboru do pisania
– Poprawia postawę, wzmacnia mięśnie górnej części ciała, pleców i szyi
– Wzmacnia siłę nadgarstka, elastyczność i stabilność
– Wspiera kontrolę motoryczną i zróżnicowane ruchy palców
– Poprawia umiejętność rozdzielania palców i poruszania każdym z nich niezależnie
– Wspiera świadomość przestrzenną i rozwija orientację przestrzenną
– Pomaga zmniejszyć napięcie i zrelaksować napięte mięśnie palców
– Rozwija zdolność przestrzegania instrukcji słownych
– Zachęca do dokładnego naśladowania ruchów
– Poprawia pamięć sekwencyjną
– Promuje uważne słuchanie i aktywne uczestnictwo
– Wzmacnia u dziecka poczucie rytmu
– Wspiera rozwój wyraźnej artykulacji i ekspresywnego mówienia
– Wzmacnia reagowanie dziecka na wiersze i historyjki poprzez gesty i ruch
– Podnosi pewność siebie i poczucie własnej wartości
– Stymuluje kreatywność i wyobraźnię
– Oferuje radosne empiryczne uczenie się
– Sprzyja nawiązywaniu kontaktów, współpracy i poczuciu przynależności